| jamb |
|
|
| |
| Dołączył: 08 Paź 2009 |
| Posty: 44 |
Przeczytał: 0 tematów
Pomógł: 2 razy
Ostrzeżeń: 0/5
|
Płeć: Ona |
|
|
 |
|
 |
|
Nadciągam z pomocą, joanno! Oto uzupełniona przez wikipediowisko lista. Mam nadzieję, że (mimo pewnych braków i niezgodności z listą źródeł Pana Michasia Choptianego) przyda ci się ona podczas dzisiejszej nauki. A, i pamiętaj: zawsze możesz na mnie liczyć, uśmiech.
Abecedariusz – technika ulozenia tekstu, sluzaca szybszemu zapamietaniu go. Znana w zydostwie o czym wiemy na podstawie biblii w ktorej poszczegolne psalmy sa ulozone w taki sposob, by poszczegolne wersety lub strofy w obrebie piesni zaczynaly sie od kolejnych liter alfabetu hebrajskiego
adagium – przyslowie ma zazwyczaj postac jednego zdanie, ktore jednoczesnie jest jednostka samodzielna I samowystarczalna obywajaca sie bez kontekstow. Najprostsze, jednozdaniowe dzielo literackie
Aetiologia - W mitologii występuje mit etiologiczny, którego celem jest wyjaśnienie pochodzenia jakiejś nazwy lub stworzenie mitycznej historii danego miejsca lub rodziny. Szczególnym zastosowaniem mitów etiologicznych były etiologie biblijne.
Anadiploza, inaczej palilogia, podwojenie (łac. geminatio, conduplicatio) - figura retoryczna polegająca na rozpoczynaniu wersu lub zdania wyrazem z poprzedzającego wersu lub zdania lub też na dwukrotnym powtórzeniu słowa na początku lub w środku wypowiedzi.
Anafora – celowe powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na początku kolejnych segmentów wypowiedzi. Stosowana jest w poezji i oratorstwie. Popularny w poezji barokowej.
Antyklimaks - figura retoryczna, odmiana gradacji, w której składniki uszeregowane są w taki sposób, że ich wartość znaczeniowa lub emocjonalna stopniowo maleje. Termin odnosi się także do nieoczekiwanego obniżenia tonu, przejścia od podniosłości do trywialności, pospolitości.
Inaczej gradacja w języku wysokim, nagle przełamana językiem niskim, prostym, nierzadko wulgaryzmem.
Antymetabola (gr. antimetabolé, łac. commutatio) – figura retoryczna polegająca na powtórzeniu członu wypowiedzi w odwrotnym szyku, np. Jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie; Nie po to się żyje, aby jeść, lecz po to się je, aby żyć.
aposiopesis – figura retoryczna polegająca na przerwaniu wypowiedzi i porzuceniu jej wątku motywowanym wzruszeniem, odrazą, wstydliwością, przy czym niedopowiedziany element jest łatwo domyślny z kontekstu wypowiedzi. Może być tzw. przemilczeniem postulującym, czyli wymagającym, żądającym uzupełnienia.
Apostrofa – (gr. apostrophé – zwrot) – składniowa figura retoryczna, charakteryzująca się bezpośrednim zwrotem do osoby, bóstwa, idei, wydarzenia, pojęcia lub przedmiotu (dochodzi wówczas do personifikacji adresata wypowiedzi). Dominuje styl podniosły, czasami patetyczny. Apostrofa zazwyczaj jest skierowana do osób, przedmiotów, zjawisk itd., które nie pełnią roli tematu utworu. Dzięki temu można ją wyraźnie wyodrębnić z tekstu.
Pierwsze znane apostrofy wywodzą się z twórczości Homera, później pojawiały się w wierszowanej epice. W okresie średniowiecza apostrofy stosowano praktycznie we wszystkich utworach, niezależnie od gatunku.
Anagram – wyraz wyrazenie lub zdanie powstale przez przestawienie glosek lub sylab innego wyrazu lub zdania I opatrzone odpowiednim wierszowanym komentarzem. Zabawa literacka baroku.
Akrostych – utwor poetycki ulozony w taki sposob iz poczatkowe litery rzadziej sylaby poszczegolnych wersow czytane pionowo od gory na dol tworzyly wyraz zdanie lub podpis autora zloty wiek w xvii wieku
Alegoria – jest mową, ktora co innego slowami, co innego mysla wskazuje, u progu odrodzenia petrarka I boccaccio glosza afirmacje alegoryzujacego charakteru poezji
apoftegmat – krotkie utwory przekazujace dowcipne I pouczajace powiedzenia wybitnych osob, spelnia warunek sentencjalnosci wypowiedzi
apokryf – okreslenie pism ksiag religijnych judaistycznych I starochrzescijanskich niepewnego pochodzenia o falsyfikatowym charakterze wykluczane z powszechnego obiegu
Canzona (kancona) – rodzaj wiersza lirycznego o tematyce wojennej lub miłosnej, wywodzący się z poezji rycerskiej. Canzona charakteryzowała się kunsztowną budową i składała się zazwyczaj z siedmio- lub jedenastozgłoskowych wersów. Pochodziła z Prowansji, zaś ukształtowała się w okresie średniowiecza we Włoszech. Canzony pisali: Francesco Petrarca (który ukształtował zasady tego typu utworów), Dante Alighieri, Giovanni Boccaccio.
Canzona pojawiła się po raz pierwszy w Polsce w XVI wieku w Rymach duchownych Sebastiana Grabowieckiego
carmen polonicum – tak okreslano w xvii I pier pol xviii polski wiersz, ktorego opis stanowil wyodrebniona czesc teorii poetyckiej prezentowanej w podrecznikach. Obecne w nim sylabicznosc rym I sredniowka jako cechy fundamentalne
Chiazm (latynizacja greckiego χιασμός, z χίασμα – "skrzyżowanie"), figura retoryczna, odmiana inwersji. Chiazm polega na przestawieniu kolejności składników gramatycznych sąsiednich zdań:
Nadchodzi noc. Zmrok zapada lub części zdania: Żywiołem ptaków jest powietrze, ziemia - innych stworzeń
Diafora, figura retoryczna polegająca na powtarzaniu tego samego wyrazu w celu wzmocnienia wrażenia lub osiągnięcia efektu brzmieniowego.
dialog – nalezy do gatunkow nie kodyfikowanych przez dawne poetyki. Utwor pisany stylem konwersacyjnym ktory za pomoca prozopopei wprowadza postacie mowiace w mowie niezaleznej. Eklogia, moralitet, farsa.
Diariusz – stanowil forme pismiennictwa prozaicznego dokumentarnego. Pozostawal w zwiazku z histografia I autobiografia I pamietnikarstwem, charakteryzuje go zapis dzienny
diatryba – rodzaj antycznego dialogu w formie rozmowy z nieobecnym
Elipsa (wyrzutnia) – figura retoryczna – opuszczenie elementu zdania oczywistego ze względu na kontekst wypowiedzi (elipsa kontekstowa) lub ze względu na sytuację wypowiedzi (elipsa sytuacyjna), który przy odbiorze daje się zrekonstruować. Często występuje w postaci równoważnika zdania.
W elipsie kontekstowej opuszcza się element, bądź elementy zdania, ze względu na kontekst wypowiedzi, przy czym bardzo ważny jest powód tego pominięcia.
emblem, carmen figurantum, technopegnion (ang. emblem verse) - wierszowany utwór, który swym kształtem graficznym przypomina kształt jakiegoś przedmiotu.
Jest to forma wesołej zabawy poetyckiej, której początki sięgają starożytności, a które to są w użyciu do dziś.
Epifora (epistrofa, conversio) to w literaturze powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na końcu kolejnych segmentów wypowiedzi.
epigraf – wierszowany element najstarszej grupy poetyckiej, ryte w kamieniu lub wpisywane do ksiag, m in inskrypcja nagrobna dla trzech braci zachowana fragmentarycznie w katedrze gnieznienskiej
duma – na poczatku uzywana jako lamentacyjno- pochwalajaca piesn o zmarlym rycerzu, potem piesn historyczna
echo – jego istote stanowi wykorzystanie w funkcji struktury literackiej znanego zjawiska akustycznego: powtorzenia glosu odbitego od przeszkody. W poezji przeszkoda bylo odpowiednie usytuowanie wyrazow rymujacych sie. Uzywali go poeci rokoszu zebrzydowskiego
egzempum – przyklad, historia. Mial pouczyc odbiorce I sprawic mu przyjemnosc I zaciekawic docere – delectare
elogium – pod nazwa elogium rozumiemy rodzaj tekstu zwartego I cietego czyli mowe przepelniona najbardziej dowcipnymi lakonizmami mozna by je nazwac wolna poezja lub swego rodzaju przedluzonym I zroznicowanym, ale wyzwolonym spod praw poezji epigramem. Krotkosc utworu I stylu, puenta niemal w kazdej linijce. Okresy opatrzone swoimi puentami, wszystko zmierzajace do jednej konkluzji
emblemat – kompozycja trojczlonowa, na ktora sklada sie inskrypcja-dusza, obraz-cialo, subskrypcja-duch-wiersz.
Epicedium – zalobny gatunek poetycki wyrazajacy zal w formie elegijnej skargi badz epickiej narracji, silnie przesycony elementami panegiryzmu. W tytulach polskich: ”elegia na pogrzeb”, “piesn zalobna”
epigraf – inskrypcja zwana tez motto, lemma. Człon emblematu. LUB Epigraf (gr. napis na) – napis umieszczony na rzeźbie, pomniku, grobowcu czy budowli. Badaniem epigrafów zajmuje się epigrafika.
epigramat - z gr. Napis wierszem sluzacy upamietnieniu pewnych zdarzen czy osob nazwa polska, w staropolsce przede wszystkim epitafia. Zadowolenie estetyczne poprzez zaskoczenie czytelnika
lub epigramy pochwalne
epitafium – nagrobek boleslawa chrobrego. Nagrobkowa odmiana epigramatu
epitalamium – piesn weselna, utwory okolicznosciowe pisane na zaslubiny
epos – piesn bohaterska powstala z greckich rapsodiow, sprawial klopoty przy dostosowaniu do polskiego grunt ze wzgledu na heksametr w: epos heroikomiczny, nie bylo terminu ktory by jednoznacznie nawiazywal do tradycji heroicomicum
facecja – w kulturze staropolskiej facecja ustna, rozkwit w okresie renesansu inaczej: anegdota, na biesiadach, powszechny w srodowisku dworskim dokument tego zjawiska “dworzanin polski”
frottola – uksztaltowana na zachodzie europy nowa forma piesniowa o charakterze popularnym; gatunek wloski wywodzacy sie z poezji ludowej. O kilku strofach, z refrenem, pisana 7 lub 7- I 11-zgloskowcem o tematyce przewaznie zartobliwej
fabliaux – wierszowana odmiana swieckiej anegdoty realistycznej, niekiedy satyrycznej. Starofrancuska.
Genethliacum – gatunek sylwiczn, gratulacje z okazji urodzin
Gnoma – zdanie o okreslonych walorach semantyczno-stylistycznych, wyrazajace prawde ogolna I powszechna, mogace pelnic funkcje dialektycznego dowodu lub stylistycznej figury, mogace jednak uzyskac pelna autonomie; sentencja.
hodoeporikon – panegiryczny charakter utworu zawierajacego opis podrozy. W podobny sposob charakteryzowano apopemptikon
homilia – komentarz do wybranego fragmentu biblii, przeznaczony do lektury na dany dzien podczas nabozenstwa, pierwszy raz uzyl sw. ignacy
homoioteleuton – figura podkreslajaca zasade uszeregowania, wyroznaja ja czlony z rownobrzmiacymi kadencjami
Hypallage - figura retoryczna, zaburzenie zgody składniowo-logicznej – określenie przenosi się z jednego składnika wypowiedzi na inny.
Hyperbaton (łac. transgressio) – zabieg retoryczny (zaliczany do tropów, a niekiedy do figur), polegający na odwróceniu porządku słów, np. Pospolita Rzecz zamiast Rzeczpospolita.
Hysteron-proteron (histerologia, pol. uwcześnienie) – figura retoryczna [1] polegająca na naruszeniu następstwa czasowego zdarzeń
icon – czesc trojczlonowej kompozycji emblematu, obraz obok subskrypcji I inskrypcji
intermedium – krotka samodzielna scena z wlasna akcja o charakterze komicznym wlączona miedzy akty lub inne czesci dramatu “międzyakty”, w przewazajacej liczbie wierszowane, pisane glownie w jezyku polskim
klimaks – gradatio, figura. w kilku analogicznie zbudowanych czlonach wyraz konczacy jeden czlon rozpoczyna nastepny
kocept – Jeden z najważniejszych terminów teorii procesu twórczego estetyki manierystyczno - barokowej; chwyt opierający się na zastosowaniu przenośni, polegających na zestawianiu pojęć odległych, i figur lub tropów wywołujących szok lub zdziwienie, wymagające w procesie twórczym i percepcji czytelniczej wysiłku intelektualnego
lament – planctus nalezal do liturgii wielkiego tygodnia, tresc: zale marii oplakujacej smierc chrystusa. Mial ksztalt sekwencyjny, formy o ustalonej budowie wersyfikacyjnej I melodycznej
minucje – tekst sowizdrzalski, humorystyczne I parodystyczne kalendarze z przepowiedniami
madygral – poczatkowo piesn pasterska, piesn swiecka, dworska, kunsztowna liryka przewaznie milosna nadajaca sie do odspiewania przy wtorze instrumentu
misterium – utwor dramatyczny przedstawiajacy wybrane wydarzenia ewangelie oraz martyrologie swietych. Inspirowany dramatami liturgicznymi. W staropolskich watek liturgiczny obrosl spora liczba szczegolow, niemal osobnych watkow
moralitet – jeden z podstawowych gatunkow dramatu, jego podstawa jest alegoria lub sens moralny, post. sluza jako pouczenie lub wskazowka postepowania. Wiekszosc z nich ma podwojne przeznaczenie odbiorcze: sceniczne I lekturowe
nowela – opowiadanie, w polsce staropolskiej wystepuje w formie egzemplum (dekmeron)
oda – miala charakter oficjalnej podnioslej w tonie poezji o charakterze okolicznosciowym uzyskiwanym przez nasladownictwo wersyfikacji pindara, stosowanie zawilej poetyki oraz wprowadzenie nieladu tresciowego
padwany – piesni taneczne pochodzenia wloskiego o zroznicowanej formie rytmicznej I stroficznej
panegiryk – utwor poetycki lub prozatorski poswiecony przesadnie wyolbrzymionej pochwale osoby lub wybranego przedmiotu. Mogl przybierac rozne formy.
Parabola – 1) gatunek literacki, 2) niektore utwory literackie niekoniecznie realizujace zalozenia gatunkowe 3) figure mysli zwana parabola 4) rodzaj argumentu retorycznego 5) element stylistyczny, skladnik ozdobnosci wypowiedzi 6) alegoria, wszelka wypowiedz o ukrytym znaczeniu
paszkwil – krotkie, obelzywe pisanie na kogos, utwor satyryczny wymierzony przeciwko konkretnej osobie
Paronomazja, adnominatio, annominatio (gr. paronomasía) — figura retoryczna, leksykalny środek stylistyczny, polegający na zestawieniu podobnie brzmiących słów (często homofonów i homonimów) celem osiągnięcia efektu stylistycznego, np. może morze nie pomoże. Paronomazja wydobywa ukryte lub zatarte związki wyrazowe, stając się źródłem ciekawych pomysłów m.in. w kalamburach i limerykach.
Pleonazm (z gr. pleonasmos "nadmiar"), pot. masło maślane – jeden z błędów logiczno-językowych; niepoprawne wyrażenie, w którym jedna część wypowiedzi zawiera te same treści, które występują w drugiej części.
Poemat alegorycznyDłuższy utwór poetycki, w którym alegoria stanowi główna zasadę kompozycji dzieła jako całości
Poemat satyrowy Nazwą tą określa się utwory staropolskie wyrosłe z tradycji Satyra1; kształt literacki p. s. określa postać Satyra, wygłaszająca monolog zawierający naganę i pouczenie, zwrócone bezpośrednio do odbiorcy\
Poliptoton (gr. polyptote, łac. traductio, pol. przeniesienie) – figura retoryczna polegająca na powtarzaniu wyrazu ze zmianą jego przypadku lub liczby, np. Człowiek człowiekowi wilkiem
praeteritio - figura retoryczna polegające na zwróceniu uwagi na obiekt poprzez pozorne pominięcie go.
Prolepsis (łac. anteoccupatio, pol. uprzedzenie) - figura retoryczna, zbijanie potencjalnych zarzutów słuchaczy.
Postylla Komentarz, objaśnienie tekstu biblijnego, z czasem pojęciem tym objęto cały rocznik kazań
Pytanie retoryczne - figura stylistyczna i retoryczna; pytanie zadane nie dla uzyskania odpowiedzi, lecz w celu skłonienia odbiorcy do przemyśleń na określony temat, podkreślenia wagi problemu; ewentualnie pytanie, na które odpowiedź jest oczywista.
Raki Utwory zbudowane w taki sposób, iż można je czytać zarówno z lewej strony do prawej, jak odwrotnie, przy czym lektura wspak ujawniała sens przeciwstawny temu, który wynikał z prostego odczytania tekstu
ratiocinatio (wniosku, domysłu, uwypuklenia jako przymuszenia słuchacza do domyślnej aktywności)
Recytatyw (recitativo) – pośredni rodzaj pomiędzy deklamacją a pieśnią, zwykle oparty na akompaniamencie akordowym. Recytatywy występują jako elementy większej formy muzycznej takiej jak oratorium, opera, kantata lub pasja. Poprzedza często arię podkreślając jej śpiewność swym kontrastowym charakterem.
reticentia - figura retoryczna polegająca na urwaniu wypowiedzi dla pobudzenia domyślności słuchacza (czytelnika). Przedstawiąjąc niemożność dokończenia zdania pod wpływem silnych emocji służy spotęgowaniu wrażenia odbiorcy.
Romans Gatunek epiki, mający się składać z wielu splecionych ze sobą akcji, skupionych wokół równolegle działających bohaterów; w konstrukcji postaci na pierwszy plan wysunęły się pierwiastki emocjonalne i doznania miłosne, w fabule przeplatają się wątki wesołe i smutne, opowiadanie przesycone jest elementami przygodowymi, perypetiami i rozpoznaniami
Satyra Utwory, w których przejawia się krytyczny stosunek autora do opisywanych rzeczywistości, połączony z ośmieszeniem zjawisk negatywnych; dopuszczalne jest w nich stosowanie wyrażeń pospolitych i wulgarnych; poemat wesoły i żartobliwy lub szyderczy, przeznaczony do poprawy obyczajów, potępiania występków i wad
Sekwencja Wywodząca się z łacińskiej średniowiecznej formy liryki religijnej pieśń pochwalna na cześć święta, na które przypadła, rozpoczyna się wezwaniem do uczczenia uroczystości pieśnią, a kończy modlitwą, zaś część środkowa to seria pochwał albo też wyliczenie powodów czci i radości (jest tez wiele sekwencji inaczej zbudowanych); dominuje nastrój pogodny
Serenada - Od XVI wieku pieśń miłosna śpiewana przy akompaniamencie gitary o zmroku pod oknem ukochanej kobiety. Od XVIII wieku utwór o treści romantycznej, zwykle na niewielki zespół instrumentalny, wykonywany w dni świąteczne w czasie parkowych koncertów.
Sielanka Utwór poetycki czerpiący z czynności życia wiejskiego i chłopskiego, którego bohaterami są pasterze, wolarze, pracownicy winnic, rolnicy, ogrodnicy, rybacy; niekiedy zawiera alegoryczne przekazanie napomnień pod adresem władców świeckich lub też pochwały dostojników Kościoła;
Silva rerum Typ książki rękopiśmiennej, spisywanej na użytek własny skryptora lub dla niewielkiego, rodzinnego lub sąsiedzkiego kręgu odbiorców; zawierały różnorodne materiały zależnie od zainteresowań, zajęć lub potrzeb głównego twórcy
Sonet Gatunek poetycki, którego wyróżnikiem była ściśle przestrzegana struktura wierszowa, opierająca się na wyznacznikach technicznych: stała liczba wersów – 14, stała liczba strof – 4, w zakresie rymów dopuszczano zmiany; pierwsze dwie strofy miały charakter opisowy, dwie ostatnie – refleksyjny
Stemmat - wyróżniany przez niektórych badaczy rodzaj emblematu, wywodzący się z heraldyki. Podobnie jak emblemat składa się z obrazu - herbu (niekiedy zastępowanego opisem herbu), motta - zawołania herbowego oraz epigramu.
Syllepsis - brak odpowiedniości między logiczną a gramatyczną budową wypowiedzi, często towarzyszy zeugmie. Prowadzi do powstania albo wyrażeń zbliżonych do anakolutu prawidłowych logicznie, ale niepoprawnych gramatycznie np. a w nawałnicy przyszła chmura sroga i tuman ognia" (J. Żuławski, Widzenie wozu), albo poprawnych gramatycznie, ale (przynajmniej na pozór) nielogicznych. Ta druga konstrukcja często służy pokazaniu poetyckiej wieloznaczności słów np. Zapuścili motor, brody. (M. Białoszewski, Ballada od rymu).
Traktat Rozprawa teoretyczna z zakresu dowolnie obranej dziedziny wiedzy, mogąca przybierać formy dialogu, jednak podstawową formą wypowiedzi był tu wykład uzupełniany argumentacją, wspieraną niejednokrotnie przykładami, cytatami, odwołaniami do historii
Tren Utwór żałobny, lament; pisywane jako utwory pojedyncze bądź cykle utworów
Trop Wywodzi się ze średniowiecznej liryki religijnej, był uzupełnieniem pieśni liturgicznej, nieśpiewanym przez wykonawcę tekstu głównego; najwartościowsze stały się samodzielnymi pieśniami; t. dostarczyły formuł retorycznych cennych szczególnie cennych zwłaszcza dla poezji miłosnej
Villanella, villanesca (wł. villano - wieśniak, parobek) - w okresie renesansu typ wielogłosowej pieśni włoskiej, charakteryzujący się - w odróżnieniu od madrygału - prostą, homofoniczną fakturą oraz budową zwrotkową. Często wykazuje związki z muzyką ludową. Wykształciła się w XVI wieku w Szkole neapolitańskiej (villanella alla Neapolitana). Kompozytorami piszącymi villanelle byli m. in. Adrian Willaert i Orlando di Lasso.
Zeugma (dosł. związek, sprzężenie) figura retoryczna polegająca na jednoczesnym użyciu pojęć
w znaczeniu dosłownym i przenośnym
np. doprowadziła do porządku ubranie i myśli
konkretnych i abstrakcyjnych
np. ojczyźnie oddali uczucia i krew
różniących się rodzajem, liczbą, przypadkiem itp.
np. w jej ogrodzie rosły przeróżne kwiaty i stara grusza |
|
